مقدمه: با توجه به اهمیت بازار کاتد مس در ساختار صنعتی کشور و نقش حیاتی آن در تأمین مواد اولیه صنایع پایین‌دستی، تصمیم گرفتیم نگاهی دقیق و موشکافانه به عملکرد بورس کالا در حوزه عرضه، تقاضا، قیمت‌گذاری و شرایط قراردادهای کاتد در دو سال گذشته (۱۴۰۲ و ۱۴۰۳) داشته باشیم.
بررسی این دوره دوساله به دلایل مختلف از جمله افزایش نرخ ارز، تغییر در ساختار سیاست‌گذاری شرکت ملی صنایع مس ایران، و تأثیر مستقیم این بازار بر بهای تمام‌شده تولیدات داخلی، اهمیت بالایی دارد.
به همین دلیل، گزارش حاضر در چهار بخش مستقل تهیه و به‌صورت متوالی منتشر خواهد شد تا تحلیل‌ها با دقت و تمرکز بیشتری ارائه شوند:
۱. بخش اول: تحلیل عرضه، تقاضا و حجم معاملات در سال‌های ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳
۲. بخش دوم: بررسی روند قیمت‌گذاری و تحلیل میانگین قیمت عرضه در مقایسه با واقعیت‌های بازار جهانی و نرخ ارز
۳. بخش سوم: تحلیل میزان رقابت در معاملات و دلایل افت یا افزایش رقابت در سال ۱۴۰۳ نسبت به ۱۴۰۲
۴. بخش چهارم: مقایسه ساختار قراردادها و نحوه تسویه در بورس کالا طی این دو سال
با توجه به حجم بالای اطلاعات و تحلیل‌های موجود، هر یک از این بخش‌ها به صورت جداگانه منتشر خواهد شد (بخش اول در ادامه همین مقاله پیوست شده) تا بتوانیم با دقت و فرصت کافی به بررسی هر بخش بپردازیم و به پرسش‌ها و دغدغه‌های مخاطبان نیز پاسخ دهیم.
بخش اول: تحلیل میزان عرضه، تقاضا و معاملات در سال‌های ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳
مقایسه آماری دو سال گذشته نشان می‌دهد که:
میزان عرضه کاتد در بورس کالا در سال ۱۴۰۳ برابر با ۱۷۴,۶۴۰ تن بود که نسبت به سال ۱۴۰۲ با میزان ۲۰۹,۱۳۰ تن، کاهش ۳۴,۴۹۰ تن (حدود ۱۶.۵٪) را تجربه کرده است.
میزان تقاضا با عدد ۲۸۹,۲۳۰ تن در سال ۱۴۰۳ در مقایسه با ۲۹۲,۲۳۰ تن در سال ۱۴۰۲، تغییر محسوسی نداشته و عملاً ثابت مانده است.
با این حال، میزان معامله‌شده از ۲۰۲,۷۲۰ تن در سال ۱۴۰۲ به ۱۶۳,۴۴۰ تن در سال ۱۴۰۳ کاهش یافت که معادل کاهش ۱۹.۴٪ در حجم واقعی معاملات است.
تحلیل انتقادی: کاهش عرضه، سیاستی برخلاف منافع ملی
در حالی‌که در سال ۱۴۰۳ کشور با رشد جمعیت، گسترش صنایع پایین‌دستی، افزایش ظرفیت‌های تولیدی و سرمایه‌گذاری در حوزه مصرف فلزات مواجه بود، کاهش ۳۵ هزار تنی در عرضه کاتد نه تنها کمکی به تنظیم بازار داخلی نکرد، بلکه به شکل مستقیم منجر به افزایش قیمت تمام‌شده محصول برای مصرف‌کننده شد.
نکته قابل تأمل این است که شرکت ملی صنایع مس ایران بارها در اطلاعیه‌های رسمی خود اعلام کرده که در سال ۱۴۰۳ نسبت به ۱۴۰۲ حدود ۲۰٪ رشد تولید داشته است؛ اما علی‌رغم این افزایش تولید، حجم عرضه در بورس کاهش یافته است.
چه اتفاقی افتاده؟
به‌نظر می‌رسد بخش قابل‌توجهی از این افزایش تولید، به جای ورود به بورس کالا و بازار داخلی، به صادرات اختصاص یافته است؛ موضوعی که بدون تردید در تضاد با منافع تولیدکنندگان داخلی، بنگاه‌های صنعتی و به‌ویژه سیاست حمایت از تولید داخل است.
در واقع، عرضه کمتر با وجود تولید بیشتر به معنی هدایت منابع ملی به خارج از کشور و تضعیف زنجیره ارزش داخلی است.
در نهایت، سیاست‌گذاران و مدیران بالادستی صنعت مس کشور باید پاسخ‌گو باشند که چرا در سالی با ظرفیت بالای تولید داخلی، به جای حمایت از مصرف‌کنندگان و فعالان داخلی، سیاست‌های کاهش عرضه را دنبال کرده‌اند که نتیجه آن انتقال ثروت ملی به بازارهای خارجی و فشار مضاعف بر مصرف‌کنندگان داخلی بوده است.